Bir Tutkunun İzinde: Leyla Asım Turgut’un Sessiz Mirası
Cumhuriyetin 102. Yılına Özel 51. Süreli Sergi Üzerine
Yazan: Ragsana Babayeva
Cumhuriyetin 102. yılı onuruna T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülen “102 Süreli Sergi: Anadolu’nun Kültürel Mirasına Yolculuk” projesi, her biri tarihsel ve kültürel belleğimizde iz bırakan isimleri birer birer gün yüzüne çıkarıyor. Bu projenin 51. sergisi ise belki de bugüne kadar yeterince tanınmamış, ancak Cumhuriyet’in ruhunu sessiz ama kararlı bir biçimde yaşamış bir öncü kadına, Leyla Asım Turgut’a adandı.
“Bir Tutkunun Peşinde: Leyla Asım Turgut” başlıklı bu özel sergi, 16 Haziran–1 Eylül 2025 tarihleri arasında Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde ziyaretçilerini ağırlıyor. Sergi, mimar, sporcu, koleksiyoner, arşivci ve hayırsever kimlikleriyle öne çıkan bu sıra dışı kadının yaşamına kapsamlı bir pencere açıyor.
Sessiz Bir Devrimci: Leyla Asım Turgut Kimdir?
Leyla Asım Turgut, sadece Cumhuriyet tarihinin ilk kadın mimarlarından biri değil; aynı zamanda Türkiye yüzme tarihinin öncülerinden biri olarak da kayıtlara geçmiştir. 1930’lu yıllarda Sovyetler Birliği’ne karşı düzenlenen müsabakalara katılan ilk yüzme milli takımında yer aldı. 100 ve 400 metre yüzmede elde ettiği rekorlar, tam 22 yıl boyunca kırılamadı. Aktif sporculuk hayatının ardından Modaspor ve İstanbul Yelken Kulübü gibi kulüplerin su sporları branşlarının gelişimine öncülük etti.
Mimarlık alanındaki çalışmaları ise İstanbul Okmeydanı’ndaki İETT Memur Evleri projesiyle dikkat çeker. Sanatı, estetiği ve mühendisliği bir araya getiren vizyonu sayesinde, dönemin mimari anlayışına kadın bakış açısını entegre etmeyi başarmıştır.
Arşivin Kalbinde Bir Kadın
Turgut’un en dikkat çekici yönlerinden biri, yaşamı boyunca oluşturduğu derinlikli koleksiyon ve arşivleridir. Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Gökhan Yazgı, serginin açılışında yaptığı konuşmada Turgut’u şöyle tanımlıyor:
“Leyla Asım Turgut, Osmanlı kültürü içinde yetişmiş, sanata ve tarihe tutkuyla bağlı bir koleksiyoner ve arşivciydi. Elindeki tüm kültürel mirası, başta Türk ve İslam Eserleri Müzesi olmak üzere, birçok kuruma bağışlayarak sadece bir sanatsever değil, aynı zamanda bir kültür koruyucusu olarak da hatırlanmayı hak ediyor.”
Bu bağışlar sayesinde bugün sergide 140 eserden oluşan bir seçki sergileniyor; bunların 135’i ilk kez kamuoyuyla buluşuyor. Sergide yer alan parçalar arasında Bohemya kristalleri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş dönemine ait kadın giysileri ve şapkaları, babası Asım Bey’in İran elçiliği döneminden kalma Kaçarlar’a ait objeler, yüzme kariyerine ait madalyalar ve belgeler dikkat çekiyor. Ayrıca, Turgut’un arkeoloji müzelerine bağışladığı eserlerden bazıları da bu kapsamlı sunumun bir parçası.
Müze ve Bellek:
Türk ve İslam Eserleri Müzesi Müdürü Ekrem Aytar, Leyla Asım Turgut’un kültürel mirasa katkısının boyutunu şu sözlerle dile getiriyor:
“Tarihimizin ilk kadın mimarı, ilk kadın yüzücüsü… Aynı zamanda ciddi bir koleksiyoner ve hayırsever. 850 civarındaki eseri vefatından sonra müzemize bağışlandı. Bu sergi, sadece objeleri değil; aynı zamanda bir ömrün hafızasını ziyaretçilere sunuyor.”
Aytar’a göre bu sergi, sadece sanat meraklıları için değil; aynı zamanda Cumhuriyet’in sosyal ve kültürel yapısını anlamak isteyen herkes için çok katmanlı bir anlatı sunuyor. Leyla Asım Turgut’un hayatı, bir bireyin inançla, estetikle ve sorumlulukla neler başarabileceğinin en somut örneklerinden biri.
Kültürün Sessiz Taşıyıcıları
Leyla Asım Turgut’un yaşamı, üretimi ve bıraktığı miras; Cumhuriyet’in sunduğu olanaklarla şekillenen ama tamamen bireysel bir tutkuyla inşa edilen bir hayatın portresidir. Bu sergi sayesinde sadece geçmişin izleri değil, geleceğe ilham olacak bir kültürel duruş da görünür kılınıyor.
Turgut’un sanatla, tarihsel bilinçle ve insanlıkla kurduğu bağ, bugün bizlere sadece neyi korumamız gerektiğini değil; aynı zamanda nasıl yaşanması gerektiğini de fısıldıyor: Sessiz, derin ve tutkulu bir iz bırakmak.
Yazan: Ragsana Babayeva
18– Haziran 2025
Kaynakça:
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı – 102 Süreli Sergi Projesi Açıklaması, 2025.
Ekrem Aytar, Türk ve İslam Eserleri Müzesi Müdürü – Açılış Konuşması, 2025.
Cumhuriyet Kadınları ve Sanatta Yolculuklar, Der. B. Uğurlu, İstanbul: Ada Yayıncılık, 2021.
“Bohemya’dan Moda’ya: Bir Koleksiyoncu Olarak Leyla Asım Turgut”, Görsel Kültür Dergisi, 2024.
Bu köşe yazısı özgün mu
